محسن فرمانی
چهار راه ولیعصر(عج) یکی از تقاطع‌های اصلی شهر تهران است که روزانه بیش از سه میلیون نفر در آن تردد می‌کنند. چهارراهی که جنوب خیابان ولیعصر از جمهوری را به شمال آن و شرق خیابان انقلاب از پل کالج را به غرب آن یعنی میدان انقلاب متصل می‌کند. این چهار راه پرتردد که روزانه میزبان میلیون‌ها دانشجو، دانش آموز، کارمند، کاسب و… است یکی از معابر اصلی تهران نیز به شمار می‌رود که علاوه بر شهروندان تهرانی، مسافران و گردشگران هم آن را می‌شناسند.
گذر سال‌ها، این چهارراه را به یکی از شلوغ‌ترین معابر شهری تبدیل کرده است، طبق اعلام شهردار منطقه ۶ تهران در این چهارراه در هر ساعت حدود ۱۵هزار عابر پیاده، ۶ هزارخودرو و ۲۵۷ دستگاه اتوبوس بی. آر. تی عبور می‌کند.[۱] این چهارراه طولانی‌ترین مسیر شرق به غرب یعنی دماوند به خیابان آزادی و طولانی‌ترین مسیر شمال به جنوب یعنی تجریش به راه آهن را به هم متصل می‌کند. همچنین مسافران خط ۴ متروی تهران[۲] نیز بر حجم عابران پیاده این چهارراه افزوده شده است و همین امر ترافیک‌های سنگین و سرسام آوری را برای شهروندان ایجاد کرده است. شهرداری تهران[۳] نیز در فروردین ۱۳۹۰ برای حل مشکلات رفت و آمد این نقطه از شهر و ایجاد آرامش تردد در آن تصمیم گرفت زیرگذر عابر پیاده را در آن ایجاد کند.
مشخصات فنی[۴]
این زیرگذر با عرض ۷ متر و ارتفاع ۳ متر، دارای ۱۱ ورودی و خروجی، ۱۴ پله برقی رفت و برگشت از ۴ کنج تقاطع و از ۳ ایستگاه اتوبوسهای تندرو است. ۸ مسیر دسترسی و ۱۸ پله برقی رفت و برگشت در چهارسوی تقاطع به ایستگاه‌های مترو و بی. ار. تی وصل می‌شود. همچنین دو آسانسور نیز برای تردد معلولان در ضلع شمال شرقی پیش بینی شده است. طبق اعلام معاونت عمرانی شهرداری تهران، مساحت این زیرگذر نیز سه هزار و ۷۰۰ متر مربع است و طول رینگ‌های آن با در نظر داشتن دسترسی به یک صد و ۶۰ متر مربع می‌رسد. این سازه بتنی است که کاملا عایق شده و ضدزلزله است و تمامی امکانات در زمان بحران در آن پیش بینی شده است. عمق زیرگذر از سطح زمین حدود ۵/۲ متر تاسیسات است و پس از آن ۷ متر به زیرزمین پیش رفته‌ایم.
فضای فرهنگی
همچنین این زیرگذر تنها یک تونل عبوری نیست و داخل آن براساس فضای زنده شهری طراحی شده است. طبق اعلام شهرداری منطقه ۶، پروژه زیرگذر چهارراه راه ولعیصر به غیراز تملک حدود ۴۰ میلیارد تومان هزینه در برداشت.
ساعت فعالیت زیرگذر
زیرگذر چهارراه ولیعصر شبانه روزی نیست، این زیرگذر همزمان با مترو بازاست و تا ۱۲ شب به شهروندان خدمات رسانی می‌کند.
زیر گذر در کلام دیگران
- رئیس پلیس راهور تهران بزرگ با اشاره به عملیات ساخت زیرگذر در چهارراه ولیعصر و میدان آزادی گفت: ترافیک برای همیشه در این محورها از بین خواهد رفت.[۵]
- سلیمانی شهردار منطقه ۶ در پاسخ به این پرسش که برخی از نگرانی ها به دلیل واقع شدن دو خط ۳ و ۴ متروی تهران در این محور و امکان ریزش آن و ساختمانهای همجوار است می گوید: مطالعات لازم در این زمینه انجام شده است و سازه ها دقیقا قرار است که بر روی سازه های مترو ایجاد شود و ما با مدیران مترو جلسات متعددی در این زمینه داشته ایم و پیش بینی های لازم در این خصوص انجام شده است. وی با اشاره به اینکه بیشترین نگرانی ما در خصوص ساختمانهای همجوار بود می افزاید: عملیات تحکیم زمین در این محور انجام و سپس عملیات حفاری آغاز شد.[۶]
- صادقی نیا یکی از شهروندانی است که محل کارش در محدوده چهارراه ولیعصر قرار دارد وی در خصوص احداث زیرگذر عابر پیاده در این محل می گوید: چهارراه ولیعصر از جمله چهارراههایی است که هرج مرج بسیاری در آن وجود دارد، حجم عظیم عابر پیاده در این چهارراه ، قطار شدن اتوبوسهای بی آر تی در پشت چراغ قرمز، تاخیر در حرکت خودروها به دلیل عبور نا منظم عابر از جمله مسائلی است که شهروندان را چه آنهایی که سواره هستند و چه پیادگان را آزار می دهد؛ به طور حتم احداث این زیرگذر برای عابران پیاده ،رضایت همگان را به دنبال دارد.[۷]
- سید رامین حسینی‌نژاد، معاون فنی و عمرانی شهرداری منطقه ۶ می‌گوید: زمان طراحی نرده‌های چهارراه ولیعصر این مساله مطرح شد که بین آنها پوشیده باشد و مردم نتوانند رد شوند اما به دلیل احترامی که برایشان قائل بودیم این کار را نکردیم. ما مرتبا موضوع را رصد می‌کنیم. به نظر می‌رسد مردم از این پروژه راضی هستند و بیشتر از ۹۵ درصد آنها از این زیرگذر استفاده می‌کنند. اما با این حال این موضوع هم وجود دارد و می‌دانیم که عده‌ای هنوز از بین نرده‌ها عبور می‌کنند و از زیرگذر استفاده نمی‌کنند. [۸]
- ممکن است در ابتدا به نظر مردم گیج‌کننده برسد ولی از آنجا که بیشتر استفاده‌کنندگان از این زیرگذر این مسیرها را تکرار می‌کنند و جزو مسیر هرروزه‌شان است، بعد از مدت کوتاهی خروجی‌هایی را که از آنها استفاده می‌کنند می‌شناسند و این مشکل حل می‌شود. ضمن این که ما این سردرگمی را هم پیش‌بینی می‌کردیم و به همین دلیل تعداد زیادی از شهریاران جوان و ماموران راهنما را برای راهنمایی کردن مردم در زیرگذر مستقر کردیم. قرار است برای ۱۵ نقطه دیگر هم چنین کاری انجام شود اما این که کدام میدان‌ها یا تقاطع‌ها باشند هنوز مشخص نیست. فعلا منتظر بررسی نتایج این پروژه و نقاط قوت و ضعف آن هستیم.
- دکتر قمر فلاح، جامعه‌شناس شهری می‌گوید نرده و دیوار درست کردن در سطح شهر یعنی زندان و به این معنی است که ما دستور می‌دهیم و شما اجرا کنید، و تاکید می‌کند: جای خالی احترام به مردم در اینگونه کارها احساس می‌شود. اینجا مردم دور زدن از قانون را یاد گرفته‌اند و آن را نوعی زرنگی می‌دانند به این دلیل که اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی در ایران پایین است. بسیاری از افرادی که در واکنش به این عکس‌ها نظر داده و این تصاویر را تاسف‌بار، ناشی از ضعف فرهنگی، سهل‌انگاری مردم، نداشتن فرهنگ شهرنشینی و مواردی شبیه اینها دانستند. اما در مقابل، عده‌ای هم نظر داده بودند که نمی‌توان یکطرفه به قاضی رفت و باید دید چه اشکالی در کار هست که مردم ترجیح داده‌اند این زحمت را به جان بخرند و با این شکل و شمایل از بین نرده‌ها عبور کنند. جالب اینجاست که وقتی رفتیم ببینیم چه اشکالی در کار هست، خودمان هم به همان حال و روز دچار شدیم و به ما هم پیشنهاد دادند از بین نرده‌ها رد شویم![۹]
- یک مامور راهنمای زیرگذر: در طول روز دقیقه‌ای نیست که بیکار بمانیم و با انبوه سوال‌های مردم روبه‌رو هستیم. ما حدود ۳۰ نفر هستیم که در اینجا برای پاسخگویی به مردم مستقر شده‌ایم و هنوز هم برایمان مشخص نکرده‌اند تا چه زمانی باید اینجا باشیم. در طول این مدتی که این زیرگذر افتتاح شده، هر روز مردم بیشتری به اینجا می‌آیند و تقریبا تمام کسانی که وارد زیرگذر می‌شوند، خودشان نمی‌توانند مسیر را پیدا کنند و از ما سوال می‌پرسند.[۱۰]
- اعضای شورای شهر تهران تاکید کردند باید معضل به وجود آمده در زیرگذر چهارراه ولیعصر برطرف شود تا مردم به راحتی در این مسیر تردد کنند.[۱۱]
- شهردار تهران در مراسم افتتاح زیرگذر چهارراه ولیعصر (عج) با تأکید بر نقش فرهنگی-هنری-اجتماعی زیرگذر چهارراه ولی عصر گفت: این فضا باید برای مردم خاطره تولید کند و خاطرات خوش آنان از چهارراه ولی عصر را حفظ کند. این گذرگاه تنها یک سازه عمرانی نیست بلکه در جغرافیای شهری یک سازه خدماتی و فرهنگی است. وی با اشاره به نگرانی‌‌های شهروندان درباره چهارراه ولی عصر گفت: من به خاطر دارم که در زمان احداث خط سه و چهار مترو در این منطقه مردم و هنرمندان چه نگرانی‌‌هایی نسبت به حفظ میراث تاریخی این چهارراه داشتند و ما تلاش کردیم همه این نگرانی‌ها را به یک خاطره خوب و ماندگار تبدیل کنیم.[۱۲]
- احمد محیط‌طباطبایی یک تهران‌شناس ضمن انتقاد به طرح احداث زیرگذر چهارراه ولیعصر گفت: در انجام این پروژه دوام و پایداری نظام اجتماعی شهر در نظر گرفته نشده. برای انجام چنین طرح‌هایی مسائلی همچون حفظ هویت شهر، حفظ تاریخچه شهر و حفظ تاریخچه منطقه باید در نظر گرفته شود بنابراین شهرداری باید امکان عبور شهروندان از سطح خیابان را فراهم کند. وی با تاکید بر خاطرات و حافظه یک شهر، اظهار کرد: چهارراه ولیعصر بخشی از تاریخ و حافظه تهران است؛ زمانی کافه شهرداری در گوشه‌ای از این چهارراه قرار داشت و در گوشه‌های دیگر این چهارراه نیز فضاهای مشابه و خاص تاریخی واقع شده بود، بنابراین درست نیست که این بخش از حافظه تهران از دید و رفت و آمد عابران پیاده محروم بماند. این تهران‌شناس با تاکید بر اینکه شاید شهرداری می‌توانست تسهیل عبور و مرور را با یک پل عابر پیاده امکان‌پذیر کند، افزود: برای انجام چنین طرح‌هایی مسائلی همچون حفظ هویت شهر، حفظ تاریخچه شهر و حفظ تاریخچه منطقه باید در نظر گرفته شود، بنابراین شهرداری باید امکان عبور شهروندان از سطح خیابان را فراهم کند.[۱۳]
- گیتی اعتماد، معمار و شهرساز و مدیر عامل سازمان مهندسین مشاور طرح و معماری: با بردن پیاده‌ها به زیر زمین قلب تهران را کشتند. زندگی یک شهر با پیاده‌ها و مردم است. وقتی مردم را از این تقاطع حذف کنید و ببرید زیر زمین، به شهر لطمه و صدمه می‌زنید. برخی از فضاهای شهری در ایران حتی برای شهروندان سالم هم مشکل دارد. شیب ها، جوی ها، سنگ فرش‌های خیابان و پیاده رو‌ها وضعیت نامناسبی دارد. اقشار آسیب پذیر مانند سالمندان، معلولان، زنان باردار و خانواده‌هایی با فرزند کوچک برای رفت و آمد در شهر مشکل دارند. در بسیاری موارد همانقدر که معلولان در فضاهای شهری مشکل دارند، برای افراد سالم هم برای پیاده رفتن مشکل وجود دارد. در کشورهای دیگر دنیا یک معلول، شهروند سالخورده یا عابری که بچه کوچک و کالسکه دارد از بر خیابان سوار آسانسور شده و به جایی می‌رود که سوار قطار می‌شود. فضاهای شهری ما برای کودکان برنامه ریزی نشده‌است، به جز موارد معدودی، مثلا آبخوری را طوری طراحی کرده‌اند که بخش کودک دارد، ولی به طور کلی شهرهای ما آنچه که برایش در نظر گرفته نشده و مفقود است کودکان هستند. در اینجا تلفنی که برای بچه‌ها قابل دسترسی باشد ندیدم. خیلی مکان‌ها اصولا برای بزرگسالان طراحی شده، به غیر از اسباب بازی‌هایی که برای کودکان است، اما تقریبا برای کودکان جایی را نداریم. سازمان‌های مردم نهاد باید مردم را آگاه کنند که مردم بدانند فضاهای شهری می‌تواند به طریقی دیگر باشد، مترو باید آسانسور داشته باشد، یا اتوبوس باید به گونه‌ای باشد که همکف خیابان شود و صندلی چرخدار وارد اتوبوس شود. این شهر برای پیاده‌ها ساخته نشده‌است. من خودم انسان سالمی هستم، بارها مجبور شده‌ام که برای عبور از پیاده رو به سواره رو بروم. نمی‌دانم مغازه دارها چه حق و حقوقی دارند که پیاده رو را اشغال کنند. پیاده رو‌ها قابل اطمینان نیست. برای زیرگذر چهارراه ولیعصر یشنهادم این است ماشین را زیر زمین ببرند نه مردم. یا وسایل نقلیه را منحرف کنند هنگامی که داشتند این زیر گذر را می‌ساختند اتوبوس‌ها را یک چهار راه آن طرف تر بردند و مشکلی ایجاد نشد. تهران در برخی قسمت‌ها شهر زشتی است و بارها گفته‌ام اگر در خیابان شریعتی بیایید دو ساختمان هماهنگ با هم پیدا نمی‌کنید. هیچ تناسبی میان تابلو‌ها ی تجاری، مغازه‌ها، آگهی و ارتفاع ساختمان‌ها و پنجره‌ها وجود ندارد.[۱۴]
- حق بر شهر از جمله حقوق شهروندی است و شهروند بنا به تعریف آقای کمال اطهاری کسی است که حقوق تعریف‌شده‌‌ای از لحاظ حقوق بشر و تکالیف مشخصی دارد. اما شهربند یعنی کسی که به شهر تبعید شده است. از مشروطه تاکنون کوشش شده که شهربندان به شهروندان تبدیل شوند اما در عمل شاهد گسترش شهربندی هستیم به جای شهروندی.[۱۵]
عبور از نرده قانون
در بین تابلوهایی که کنار پله‌های خروجی نصب شده، علائم راهنمایی قرار گرفته که بر اساس این که بخواهید با استفاده از اتوبوس به مسیرتان ادامه دهید یا این که پیاده بروید، می‌توانید یکی از آنها را انتخاب کنید. اما مشکل جایی شروع می‌شود که نخواهید هیچکدام از این راه‌ها را انتخاب کنید و تصمیم داشته باشید با تاکسی مسیرتان را ادامه دهید. همینجاست که مشکل پیش می‌آید و هنگامی که از پله‌ها بالا می‌روید با نرده‌های فلزی مواجه می‌شوید که مسیرتان را سد کرده‌اند و می‌بینید به نوعی محاصره شده‌اید.[۱۶] بسیاری از عابران دلیل این رفتار خود را توقف نابجای تاکسی ها برای پیاده و سوار کردن مسافران سر چهارراه عنوان می کنند.
شهرداری تهران برای ممانعت از رد شدن مردم از لای نرده ها، سوار و پیاده کردن مسافر در محدوده ۱۰۰ متری چهارراه را ممنوع کرده است. برای جلوگیری از رد شدن مردم از لای نرده ها، میله هایی در حفره های باز این نرده ها جوش داده شده است. شهرداری تلاش کرده است با نصب بنرهایی مزایای استفاده از زیرگذر و همچنین خطرات گذر از خیابان را به مردم اطلاع رسانی کند.[۱۷]
دنیای زیر زمین
اما در زیر زمین این چهارراه، انتخاب‌هایی که وجود دارند به قدری زیادند که اگر دفعات اولی باشد که وارد این زیرگذر می‌شوید، هرچقدر هم تلاش کنید به تابلوهای راهنما اکتفا کنید و از کسی کمک نخواهید، در آخر مجبور می‌شوید سراغ یکی از مامورهای راهنما که در زیرگذر مستقر شده‌اند بروید و از آنها مسیر درست را بپرسید.
در ضلع شمال غربی و جنوب شرقی هیچ‌گونه تسهیلاتی برای معلولان، زنان یا مردان با کالسکه و کسانی که توان استفاده از پله‌برقی را ندارند، وجود ندارد. به این معنی که این افراد نمی‌توانند از این دو ضلع وارد یا از آن خارج شوند. بنابراین دسترسی جانبازان و معلولان هم در این چهارراه بسیار سخت و یا ناممکن شده است که این موضوع خلاف همه قوانین، آیین نامه‌ها و شعارهای مبنی بر حمایت از این گروه شهروندی است.
حق بر شهر
میادین هفت‌تیر، ونک و صادقیه سه میدان دیگر هستند که در اولویت اول پروژه تبدیل شدن به فضای زیرسطحی قرار دارند و میدان تجریش، دروازه دولت، میدان ولیعصر، محدوده بازار و تهران ناصری در اولویت دوم احداث زیرگذر قرار گرفته‌اند.[۱۸]
وقتی پیتر دلاواله نوشت که تهران شهر چنارهاست، اشاره‌اش به جاده پهلوی (خیابان ولی عصر کنونی) بود. خیابان ولی عصر خیابانی است که مانند رودخانه‌ای با نهرهای عریض و پیاده روی گسترده و چنارهای منظم و کهن سالش در دو سو، تهران را به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم می‌کند و در نقطه‌ای کانونی به نام چهارراه ولیعصر به قلب شهر تهران، خیابان انقلاب، می‌رسد.
در این نقطه است که فرهنگ، زندگی روزمره و مبارزه اجتماعی بهم متصل می‌شوند. مراکز فرهنگی نظیر تئا‌تر شهر در میانه این قلب، تالار وحدت در سمت شرقی آن، راسته کتاب فروشی‌ها در سمت غرب، مراکز دانشگاهی و آموزشی نظیر دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی و دبیرستان البرز در پیرامون آن، کافه‌هایی همچون گودو، -گرامافون، چهارسو، پارک دانشجو با سه چهره متفاوتش (مرکز تئا‌تر، پاتوقی برای دانشجویان دانشگاه‌های پیرامون و مرکزی برای جمع شدن دگرباشان جنسی) و مراکز تجاری نظیر بازار کامپیو‌تر رضا، همه در این نقطه جمع شده‌اند. در این نقطه است که به لحاظ فضایی، بلوک طبقاتی بین طبقه متوسط و طبقات کارگری و تهی دستان، شکل می‌گیرد.[۱۹]
نقطه‌ای که شکاف فضایی شهر تهران است و تهران را به “تهران پایین” و “تهران بالا” تقسیم می‌کند. نقطه‌ای که شکاف طبقاتی و شکاف فضایی برهم منطبق شده‌اند. این نقطه قلب زندگی طبقه متوسط در شهر تهران است.
نقطه‌ای که اتصال دو نماد اجتماعی و سیاسی است. نماد تحرک اجتماعی و طبقاتی در پانارومای حرکت از جنوب به شمال خیابان ولی عصر و نماد عصیان سیاسی در انقلاب ۵۷ و عصیان‌های سیاسی پساانقلابی در تهران. چهارراه مرکز گردهم آیی‌های سیاسی نیز بوده است و در سال گذشته، محلی برای شبه میتینگ‌های انتخاباتی حامیان کاندیداهای ریاست جمهوری بوده است. زیر گذر یعنی ترجیح ماشین‌ها بر آدم‌ها. انتخاب فرستادن ساکنان شهر به زیرزمین. پرسشی که چهارراه ولیعصر پیش رو قرار می‌دهد این است: آدم‌ها یا ماشین‌ها؟ تخصیص بودجه برای ترافیک یا تخصیص بودجه برای فضاهای عمومی؟ حمایت از «دیکتاتوری اتومبیل» یا حمایت از «مکان‌هایی برای تعامل و چهره به چهره شدن»؟
انسان، ماشین، شهر؟
در برخی تحلیل ها از جمله آنهایی که با عنوان “حق بر شهر” نوشته و گفته شده اند و در سطور بالا نیز ذکر بخشی از آن رفت می بینیم که انسان را در مقابل ماشین قرار داده اند و بطور کلی این دو را بعنوان دو دشمن دیرینه ترسیم کرده و راه افراط را گزیده اند. درحالی که انسان و ماشین، دو دوست دیرینه هستند، که یکی بدون دیگری نمی تواند باشد. آنهایی که از ماشین و تردد آن در مقابل انسان می گویند گویا تمایل دارند که از چهارراه تهران پارس تا فلکه صادقیه را پیاده گز کنند و یا برای یک سفر درون شهری، علاقمندند از میدان راه آهن تا تجریش را با کفش مخصوص پیاده روی تجربه نمایند! حال این کار برای یکبار شاید جالب باشد، اما اگر برای شغل هرروز مجبور به این کار باشند، احتمالا احساس دیگری را خواهند داشت. یا آنهایی که با اتوبانها و مترو و پلهای بزرگ روگذر و زیرگذر مخالفت می کنند، اندکی به سهولت و سرعت سفرهای درون شهری حاصل از مترو و اتوبانها بیندیشند، یا اینکه حتی با همین وضعیت پر ترافیک اتوبان همت، چند روز از مسیرهای جایگزین آن در مرکز شهر استفاده کنند و مجبور به ملاقات بیش از ده ها چراغ قرمز و چهارراه و تقاطع و کوچه و پس کوچه مختلف بشوند، شاید نظرشان برگردد.
کوتاه سخن اینکه مدیریت بیش از ده میلیون نفر در شهری با این وسعت، بدون استفاده از مظاهر و امکانات صنعت مدرن امکان پذیر نیست. حال اینکه چرا در کشور هفتاد و چند میلیونی باید فقط یک کلان شهر داشته باشیم، سخن درستی است. بی تردید گزینه بهتر این است که تمرکز جمعیت به نفع استفاده از اکثریت فضاهای مفید پهنه کشور شکسته شود. موضوعی که سالهاست در محافل مختلف گفته شده ولی برای اجرای آن برنامه ریزی نمی شود.
اما از طرف دیگرنیز باید گفت مدرنیزاسیون بدون پایمال نمودن مظاهر فرهنگی و تاریخی، امکان پذیر است. در تجربیات موفق سایر کشورهای دنیا، اکثر شهرهای بزرگ دارای محله های مختلفی از نظر بافت شهری هستند. حتی در پیشرفته ترین شهرهای دنیا نظیر لندن و پاریس و نیویورک نیز شهرداری، بافت های قدیمی و تاریخی و آنهایی که دارای ارزش فرهنگی دارند، که عمدتا نیز در مرکز شهر قرار دارند، نابود نمی کند. حتی نمای ساختمان ها جزء حریم شهر محسوب شده و در بازسازی ساختمان، باید همان نمای قدیمی حفظ شود. در تهران نیز تجربیات مشابهی از این دست وجود دارد، از جمله حفظ بافت قدیمی چهارراه حسن آباد، سردر باغ ملی، بازار، خیابان ناصرخسرو، پشت غورخانه، باغ سپهسالار، وغیره. بنابراین بدون اینکه به دوستی دیرین انسان و ماشین تعرضی وارد آوریم، می توانستیم در طراحی فضاهایی مانند زیرگذر چهارراه ولیعصر، “مکان-خاطره” های موجود را پاس بداریم.
در پایان، سوالات زیر هنوز در این خصوص بی پاسخ مانده اند:
- چرا این اولین زیرگذر عابر پیاده باید بصورت آزمایشی در پر تردد ترین چهاراه کشور باید انجام شود؟
- برای طراحی زیرگذر، با کدام کارشناسان جامعه شناسی و فضای شهری مشاورت شده است؟ و اکنون چرا آن مشاوران پاسخ این انتقادات وارده را نمی دهند؟
[۱] http://hamshahrionline.ir/details/241684
[۲] http://www.hamshahrionline.ir/details/89380
[۳] http://hamshahrionline.ir/details/80682
[۴] http://www.ana.ir/Home/Single/60319
[۵] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910125000197
[۶] http://tehran.ir/default.aspx?tabid=135&ArticleId=8305
[۷] http://tehran.ir/default.aspx?tabid=135&ArticleId=8305
[۸] http://alef.ir/vdcja8e8auqevtz.fsfu.html?212377
[۹] http://www.khabaronline.ir/detail/333707/society/2023
[۱۰] http://www.khabaronline.ir/%28X%281%29S%28ykhhktxvjbk342tol5lglkv3%29%29/detail/332743/society/urban
[۱۱] http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13921023000212
[۱۲] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921016000738
[۱۳] http://www.ilna.ir/news/news.cfm?id=218884
[۱۴] http://www.tabnak.ir/fa/news/399278/%D8%B2%DB%8C%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B1-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D9%82%D9%84%D8%A8-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%DA%A9%D8%B4%D8%AA
[۱۵] http://bahamestan.net/?tag=%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D8%B7%D9%87%D8%A7%D8%B1%DB%8C
[۱۶] http://www.ghatreh.com/news/nn17501915/%D8%B2%DB%8C%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B1-%D9%84%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D9%BE%DB%8C%DA%86-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B9%D8%B5%D8%B1
[۱۷] http://tnews.ir/news/C84921047148.html
[۱۸] http://bahamestan.net/?p=675
[۱۹] http://bahamestan.net/?p=658
به این مطلب امتیاز بدهید:
این صفحه را به اشتراک بگذارید: